Monday, March 10, 2014

Kruna Basa Bali



  • Kruna inggih Punika: pupulaning suara/ wianjana sane ngawetuang arti.
  •  Pepalihan kruna kapalih dados 2 soroh luirnyane:
A. Kruna Basa Bali Nganutin Wewangsannyane (Kedudukannya)
     Manut ring Wewangsan ipun kruna basa Bali kapaih dados solas soroh luirnyane:
     1. Kruna Aran (Kata benda)
         - Kruna Aran Sekala ( Kata Benda Kongkrit)
            Conto: Meja, Kursi, Gunung, msl.
         - Kruna Aran Niskala (Kata Benda Abstrak)
           Conto: angin, keneh, msl.
     2. Kruna Kria (Kata Kerja)
         - Kruna Kria Lumaksana (Kata Kerja Aktif)
           Conto: Majalan, Nulis, Jumujug, Ngandik, msl.
         - Kruna Kria Linaksana (kata Kerja Fasif)
           Conto: Kakirim, Sinurat, Tulisa, kandika, msl.
     3. Kruna Kahanan (Kata Sifat)
         conto: Putih, Jegeg, Bagus, Jemet, Lantang, Selem, Bawak, Dueg, msl.
     4. Kruna Wilangan (Kata Bilangan)
         - Kruna Wilangan Undagan (Tingkatan)
            Conto: sa, dua, telu, papat, lima, nenem, msl.
         - Kruna Wilangan Pahan (Pecahan)
            Conto: tenga, seprapat, msl.
         - Kruna Wilangan gebogan (Jumlah)
            Conto: Lebak, Karobelah, Samas, Domas, Msl.
         - Kruna Wilangan Pepasten
           conto: biu aijas, jatma adiri, msl.
         - Kruna Wilangan Tan Janten
            Conto: Liu, begeh, ombeh, bedik, msl.
      5. Kruna Wawastan (Kata Sandang)
          Conto: I, Ni, Sang, Hyan, msl.
      6. Kruna Pangarep (Kata Depan)
          Conto: di, ka, ba, I, ring, ri
      7. Kruna Panyambung/Pangiket (Kata Sambung)
          Conto: Krana, yadiapin, wireh, msl.
      8. Kruna Paneges
         Conto: ya, ja, sih,ke, te
      9. Kruna Pangentos (Kata Ganti)
          - Pangentos Jatma ka pertama (Kata ganti orang pertama)
             Conto: iang, tiang, icang
          - Pangentos Jatma kaping kalih (Kata ganti orang kedua)
             Conto: Cai, Ragane
          - Pangentos Jatma kaping tiga (Kata ganti orang ketiga)
             Conto: ia, dane, ipun, ida
     10. Kruna Panguuh (Kata Seru)
           Conto: aduh, arah,beh, ah, ih, msl.
     11. Kruna Keterangan
           Conto: dini, ditu, semeng, sanja, peteng, msl.

B. Kruna Basa Bali Nganutin Wangunnyane
     Manut ring Wangunnyane kruna basa Bali kaepah dados limang soroh luirnyane:
     1. Kruna Lingga
         Inggih punika: Kruna sanedurung polih wewehan (Pangater, Pangiring, Miwah Seselan)
         Conto: jalan, jagur, laib, tulung, tresna, msl.
      2. Kruna Tiron
          Inggih punika: Kruna sane sampun poih wewehan (Pangater, Pangiring, miwah Seselan)
          - Pangater : (a-, ma-, su-, ka-, pa-, pati-, pari-, maka-, saka-, kuma-, sa-, pa-, pi-, dur-, swa-)
             Conto: aukud, majalan, sudharma, kaejuk, pajalan, patigrepe, makadadua, sakabesik, kumalipan,                        
             sasampun, pitresna, pajalan, durlaba, swabawa)
          - Pangiring : ( -a, -e, -ne, -ang, -in, -an, -n, -wan, -nyane )
            Conto: alapa, bastise, memene, ngadepang, tulisin, menekan, bapan tiange, dharmawan,
            pangiringnyane.
          - Seselan : ( -in-, -um-, -el-, -er- )
            Conto: sinurat, sumaur, telapak, gerigi
       3. Kruna Polah
           Inggih punika: kruna sane sampun polih pangater anusuara ( ny-, m-, n-, ng-)
           Conto:
               - Sampat = Nyampat
               - Sinduk = Nyinduk
               - Paca = Maca
               - Pancing = Mancing
               - Tulis = Nulis
               - Tundik = Nundik
               - Kandik = Ngandik
               - Kajang = Ngajang
               - Msl.
       4. Kruna Dwi Lingga
           Inggih punika: kruna lingga sane kapingkalihan
           Kruna Dwi Lingga malih kapalih dados 5 soroh luirnyane:
          a. Kruna Dwi Sama Lingga
              Inggih punika: kruna lingga sane kaucap pingkalih.
              Conto: gede-gede, mokoh-mokoh, alit-alit, msl.
         b. Kruna Dwi Samatra Lingga
             Inggih punika: kruna lingga sane kaucap ping kalih, nanging ucapan sane ping kalih mauwah.
             Conto: kitak-kituk, tundak-tundik, delak-delik, dengak-dengok,msl.
         c. Kruna Dwi Maya Lingga
             Inggih punika: kruna lingga sane kaucap apisan nenten prasida ngawetuang arti, nanging yening
             kaucap ping kalih wawu prasida madrebe arti.
             Conto: kapu-kapu, kunang-kunang, kupu-kupu, ogoh-ogoh, msl.
         d. Kruna Dwi Purwa Lingga
             Ingih punika: kruna lingga sane kecape ring ajeng kapingkalihang.
             Conto: sesate, sesari, sesajen, dedalu, msl.
          e. Kruna Dwi Wesana Lingga
              Inggih punika:kruna lingga sane kecape ring ungkur kapingkalihan tur kadulurin antuk pangater
              (paka-).
              Conto: pakateltel, pakenyitnyit, pakecorcor, msl.
     5. Kruna Satma/Kata Majemuk (kruna Dwi Bina Eka Sruti)
         Inggih punika:angkepan kalih kruna sane ngawetuang arti asiki
         Kruna satma kapalih dados kalih soroh luirnyane:
         a. Kruna Satma Sepadan (Setara)
             · Kruna Satma Nyihnayang Matungkalik
               Conto: meme bapa, cerik kelih, luh muani, tegeh endep, selem putih, matah lebeng, bah bangun,
               lemah peteng, kemu mai, kaja kelod.
             · Kruna Satma Ngerasang Arti
               Conto: joh sawat, selem denges, peteng dedet, nyunyur manis, langsing lanjar, tegeh ngalik, pait
               makilit, putih ngempur, manis melenyad, msl.
         b. Kruna Satma Tan Sepadan (Tak Setara)
             Conto: biu batu, tiing ampel, kesela sawi, jebu garum, katik cengkeh, papah biu, nyuh gading, msl. 


Sumber : http://pyuliyastuti.blogspot.com/2012/05/kruna-basa-bali.html

Puisi Bali Anyar ''Ajik''

Ajik

Ajik...
Suksma atur tiang
duaning ajik sampun nyayangin tiang
Suksama atur tiang
tusing taen ajik ngopak tiang
tusing taen ajik nyakitin atin tiang
nika mawinan tiang bangga madue ajik

Ajik...
Ampurayang tiang
tiang tuah oka sane akeh madue dosa
uling cenik kantos mangkin
tiang durung mersidayang ngwales tresnan ajik kapining tiang

Ajik...
ampurayang wantah suksma sane nyidayang aturang tiang.

(Olih Dayu Rhiya - Pariamantari)

Puisi Bali Anyar ''Bulan Purnama''

Bulan Purnama

Bunter galang ring langite
Kadi sentir sane magantung di langite
Kadi lampu sane nyunarin peteng
Kadi galang sane nimpalin remrem

Terang galang di langite
masanding ajak i bintang
Kadi rasa peteng tusing remrem
ulian galang ne i Bulan Purnama

                                 (Olih Dayu Rhiya - Pariamantari)

Puisi Bali Anyar ''Tresna''

TRESNA

Tresna bisa ngaenang iraga liang
Tresna bisa ngaenang iraga sebet
Krana tresna bisa ngaenang anake mabunga-bunga
Krana tresna bisa ngaenang anake nyakit hati kanti bunuh diri


Nanging Ingetang

Tresna sane Sujati punika
tuah tresna sane madasar saking rerama
ibu sareng aji
meme lan bapa
Punika tresna Iraga

(Olih Dayu Rhiya - Pariamantari)

Saturday, October 5, 2013

Contoh Kruna-kruna basa Bali (sane wenten ring dewek i raga)

Contoh Kruna-kruna basa Bali 
(sane wenten ring wenten dewek i raga)

     Ring sor puniki tiang pacang ngunggahang kruna-kruna sane wenten ring angga i raga nganggen basa Indonesia lan basa Bali, ring basa Bali pacang tiang kepah dados kalih wangun inggih punika wangun andap (bisasa/lumrah) sareng alus singgih (halus).







No
Kata Bahasa Indonesia
Kruna Andap (Lumrah)
Kruna Alus Singgih (Halus)
1


2




3




4




5




6




7




8




9




10



11




12




13




14




15




16




17




18



19




20




21




22




23




24




25




26




27




28




29




30




31




32




33



34




35
hulu kepala


kepala



rambut



dahi



alis




pelipis




mata




bulu mata


hidung




telinga




pipi




bibir




mulut




gusi



gigi




lidah




dagu




leher




bahu




lengan




tangan




jari tangan



pinggul




perut




pusar




dada




punggung




pantat




paha




lutut




kaki




jari kaki




kuku



kulit



tulang

pabaan


tendas




bok




gidat



alis




péléngan




mata


bulun mata




cunguh




kuping




pipi




bibih




bungut




isit



gigi




layah




cadik




baong




pala




lengen




lima



jriji lima




bokongan



basang




pungsed




tangkah




tundun




jit




paa




entud




batis




jriji batis




kuku




kulit




tulang
siwaduara



sirah/prabu



rambut



lelata



rarik/wimba




pepelis




panyingakan




ringring




irung




karna




pangarasan




lambe




cangkem




lati


untu




ilat




léléntek




kanta




bahu




lungayan





tangan




huli tangan



wangkong




weteng/waduk




puser




wijang/dada




gigir/ungkur




silit




pupu




lentur/jejengku




cokor




angguri




naka



carma/jina




walung


Kasusun olih Dayu Pariamantari (DayuRhiya)
Sumber Buku :
                      Kamus Anggah Ungguhing Basa Bali 
                         (Dr. I Nyoman Suwija, M.Hum.)

NB : Ampura yening wenten keiwangan genah tabel sane nenten manut.